Wat is goed: ‘Dit keer kwam hij op tijd’, ‘Deze keer kwam hij op tijd’, ‘Ditmaal kwam hij op tijd’ of ‘Deze maal kwam hij op tijd’?

Op het eerste gezicht zijn dit keer en ditmaal aparte gevallen, omdat keer en maal de-woorden zijn. Toch zijn dit keer en ditmaal ook goed. 

Ditmaal / deze maal

Maal is in de betekenis ‘telkens terugkerend tijdstip, keer’ oorspronkelijk een het-woord: het was het maal, en daarom ook dit maal, bijvoorbeeld in ‘Dit maal moest er een goede oplossing komen.’ Later werd dat één woord: ditmaal.

Tegenwoordig is maal meestal een de-woord. Daardoor is deze maal in gebruik gekomen, maar ditmaal is nog steeds de gebruikelijkste vorm. Ditmaal is een vaste uitdrukking gebleven in de betekenis ‘bij deze gelegenheid’, ‘nu’. Opvallend is dat die maal en dat maal niet voorkomen.

• We proberen het voor de laatste maal.
• Deze maal moet het lukken!
• Hij kwam ditmaal wel op tijd.
• Ditmaal moet het lukken!

Dit keer / deze keer

Keer is een de-woord. Het is bijvoorbeeld de eerste keer en de volgende keer, en niet het eerste keer en het volgende keer. Bij de-woorden horen normaal gesproken de aanwijzende voornaamwoorden deze en die. Dat zou dus pleiten voor deze keer, die keer.

• Nou vooruit, voor déze keer dan.
• Ik heb me die keer nog laten overhalen om mee te gaan in de achtbaan. Dat was meteen ook de laatste keer.

Toch komt dit keer al meer dan twee eeuwen voor, en het lijkt de laatste decennia zelfs iets gebruikelijker te zijn dan deze keer. Vermoedelijk heeft ditmaal het ontstaan van dit keer bevorderd. Je kunt dit keer, net als ditmaal, beschouwen als een vaste uitdrukking met de betekenis ‘bij deze gelegenheid’, ‘nu’.

• Hij kwam dit keer wel op tijd.
• Dit keer moet het lukken!

Op sommige taalgebruikers komt dit keer wat informeel over. Zij hebben geleerd dat deze keer (of ditmaal) beter is, maar van een duidelijke taalnorm lijkt in dit geval geen sprake te zijn. Je kunt dit keer dus gerust gebruiken.

Dat keer komt (net als dat/die maal) niet voor.