Waar komt de uitdrukking 'De haan kraaide driemaal' vandaan en wat wordt ermee bedoeld?

'De haan kraaide driemaal' (of: 'Ik hoor een haan driemaal kraaien', of: 'Daar kraaide een haan driemaal', of: 'En de haan kraaide driemaal ...') wordt gezegd als iemand op een leugen of een tegenstrijdigheid wordt betrapt. Bijvoorbeeld: 'Eerder dit jaar stemde u voor het voorstel, en nu doet u net alsof u altijd al tegen bent geweest – ik hoor een haan driemaal kraaien.'

Deze uitdrukking gaat terug op de Bijbel. Het Nieuw bijbels lexicon (2005) is het enige naslagwerk dat de uitdrukking 'De haan kraaide (driemaal)' (met driemaal tussen haakjes dus) opneemt. De auteurs verwijzen voor de herkomst naar het bijbelverhaal waarin Jezus tijdens de gesprekken over zijn aanstaande dood de trouw van zijn volgelingen in twijfel trekt. De apostel Petrus zegt daarop dat hij Jezus altijd trouw zal zijn. Jezus antwoordt: "Ik zeg je, Petrus, deze nacht zal de haan niet kraaien voordat je driemaal geloochend hebt dat je mij kent." (Lucas 22:34, Nieuwe Bijbelvertaling) Vóór de haan kraait wil zeggen: vóór de volgende ochtend, dezelfde dag nog.

Als Jezus gevangengenomen en weggevoerd is, vragen verschillende mensen aan Petrus of hij ook niet tot de volgelingen van die gevangene hoort: "Een dienstmeisje zag hem bij het vuur zitten, keek hem strak aan en zei: 'Die man hoorde er ook bij!' Maar hij ontkende het: 'Ik ken hem niet eens!' Even later merkte een ander hem op en zei: 'Jij bent ook een van hen!' Maar Petrus zei: 'Welnee man, helemaal niet.' En ongeveer een uur later zei nog iemand met grote stelligheid: 'Ja zeker, die man was ook in zijn gezelschap, hij komt immers ook uit Galilea.' Maar Petrus zei: 'Ik weet niet waar je het over hebt.' En op datzelfde moment, terwijl hij nog sprak, kraaide er een haan." (Lucas 22:56)

De uitdrukking 'De haan kraaide driemaal' gaat terug op deze drievoudige verloochening van Jezus door Petrus. Er staat nergens dat de haan driemaal kraaide toen Petrus voor de derde keer had gezegd dat hij Jezus niet kende. In de evangeliën van Lucas, Matteüs en Johannes staat alleen 'dat er een haan kraaide' (en niet hoeveel keer); in het evangelie van Marcus staat dat de haan tweemaal kraaide. Veel mensen beschouwen 'De haan kraaide driemaal' daarom als een verhaspelde uitdrukking. Zij vinden alleen 'De haan kraaide', 'Daar kraaide een haan' of 'En de haan kraaide ...' juist.