De termen pleonasme en tautologie hebben allebei betrekking op het gebruiken van verschillende woorden die ongeveer hetzelfde betekenen. Het zijn dus allebei gevallen van ‘twee keer hetzelfde zeggen’. Als dat bewust en met een reden gebeurt, vallen pleonasmen en tautologieën onder de stijlfiguren. Als het overbodig is om twee keer hetzelfde uit te drukken, kun je van stijlfouten spreken.

Pleonasme

Bij een pleonasme wordt een eigenschap die al onlosmakelijk aan een begrip verbonden is, ook benoemd door een ander woord. Voorbeelden van pleonasmen zijn:

  • een houten boomstam
  • gele boterbloemen
  • de hete zon
  • de uiterste limiet

Het gaat vaak om combinatie van een bijvoeglijk en een zelfstandig naamwoord, zoals hierboven, maar ook andere combinaties kun je pleonastisch noemen:

  • De wedstrijd wordt dadelijk weer hervat.
  • Dit is een verbetering ten goede.
  • Het is noodzakelijk dat we de tekst nog eens moeten doorlopen.
  • Weet jij waarom we verplicht zijn autogordels te moeten dragen?
  • Na deze cursus ben je in staat een duidelijke brief te kunnen schrijven.
  • Ze maakten bekend dat de sancties gehandhaafd blijven.
  • We kregen toestemming drie dagen per week thuis te mogen werken.

Tautologie

Bij een tautologie wordt hetzelfde begrip tweemaal genoemd. Vaak gaat het daarbij om twee bijvoeglijke naamwoorden, twee zelfstandige naamwoorden of twee bijwoorden in één zin, waarvan er dus één weg zou kunnen.

Voorbeelden van tautologieën die als echt dubbelop (en dus fout) gelden:

  • Niettemin ben ik toch tevreden.
  • We wisten dit reeds weken al.
  • Misschien hebben ze wellicht een oplossing.
  • Natuurlijk zullen we vanzelfsprekend snel reageren.
  • Vermoedelijk moet je misschien een ander nummer bellen.

Op het tabblad ‘Voorbeelden’ vind je nog meer veelvoorkomende tautologieën en pleonasmen. Via het tabblad ‘Oefenen’ kun je een quiz doen om te kijken hoeveel je er herkent.

Blij met deze uitleg?

Met een donatie van € 2 steun je Onze Taal. Bedankt!

  • Ik ben haast bijna op kantoor.
  • We hebben nog circa 100 à 150 exemplaren.
  • Daarom is het dan ook zo belangrijk.
  • Want dat is immers duidelijk.
  • Voordat u zich inschrijft, moet u eerst de voorwaarden lezen.
  • Maar dat is echter niet waar.
  • Tot dusver hebben we dit niet eerder gezien.
  • Naast bloemen kreeg ik bovendien een boekenbon.

Niet fout

Pleonasmen en (vooral) tautologieën zijn lang niet altijd ‘fout’. Een schrijver gebruikt ze vaak bewust als stijlfiguur, om ergens extra nadruk op te leggen. Het pleonasme lange slungel klinkt bijvoorbeeld extra lang en kwaadwillige laster extra erg. Ingeburgerde tautologieën zijn bijvoorbeeld gratis en voor niets en geheel en al. Klik op het tabblad ‘Voorbeelden’ voor een lijst ingeburgerde pleonasmen en tautologieën.

Voorbeelden van ingeburgerde pleonasmen en tautologieën

Ingeburgerde tautologieën zijn bijvoorbeeld:

  • altijd en eeuwig
  • blij en verheugd
  • eenzaam en verlaten
  • gratis en voor niets
  • never nooit (niet)
  • nooit ofte nimmer
  • open en bloot
  • met pracht en praal
  • vast en zeker
  • verder nergens anders (te zien / gevonden)
  • wikken en wegen
  • wis en waarachtig

Ingeburgerde pleonasmen zijn bijvoorbeeld:

  • aanwezige bezoekers
  • achteraf evalueren
  • als eerste beginnen
  • beoogde doelgroep
  • bestaande gewoonten/rituelen
  • blauwe smurf
  • bloeiende bloesem
  • gedwongen zijn iets te moeten doen
  • genoodzaakt zijn iets te moeten doen
  • gewoonlijk iets plegen te doen
  • gratis cadeau/geschenk/welkomstgeschenk
  • grote reus
  • hardop voorlezen
  • houten plank
  • internationaal verdrag
  • kwaadwillige laster
  • lange slungel
  • mondeling bespreken
  • naar beneden dalen
  • naar elders vertrekken
  • nieuwe aanwinst
  • nog eens herhalen
  • noodzakelijke behoefte
  • omlaag vallen
  • opnieuw herhalen
  • optische lichtsignalen
  • opzettelijk uitlokken
  • oude grijsaard / oud opaatje / oud omaatje
  • overtollige ballast
  • permissie vragen om iets te mogen doen
  • praktische ervaring
  • ronde bal
  • ronde cirkel
  • ruiters te paard
  • tot later uitstellen
  • tijdelijk opschorten
  • toekomstplannen
  • toestemming vragen/hebben om iets te mogen doen
  • uiterste limiet
  • valse voorwendsels/voorwendselen
  • een vaste standaardterm
  • verwachten dat iets in de toekomst zal gebeuren
  • vierkante hectare
  • vieze stank
  • vooraf waarschuwen
  • waardeloos prul
  • wederzijdse overeenkomst
  • weer herhalen
  • weer hervatten