Waar komt in een ivoren toren zitten vandaan? 

Als van iemand wordt gezegd dat hij in een (of: zijn) ivoren toren zit (of leeft), wil dat zeggen dat hij zich afzondert van het 'gewone leven'. Hij leeft teruggetrokken, of omringt zich alleen met 'zijn soort mensen'. Daarmee wekt hij de indruk zich verheven te voelen boven 'de gewone mensen'. Zij verwijten hem vaak dat hij niet weet wat er écht aan de hand is in de maatschappij of bij andere groepen in de samenleving, en vinden daarom – als hij daar iets over zegt – dat hij geen recht van spreken heeft.

Deze uitdrukking wordt vanaf de negentiende eeuw gebruikt, vaak met betrekking tot kunstenaars, wetenschappers, politici enz. die weinig of geen aandacht hebben voor de gemeenschap, maar zich in hun eigen wereld opsluiten. In het Nederlands is ze voor het eerst op schrift aangetroffen in 1901.

Het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands (EWN) vermeldt dat de uitdrukking ivoren toren als symbool voor afzondering van de dagelijkse realiteit een leenvertaling is van het Franse tour d'ivoire. Deze uitdrukking is geïntroduceerd door de literatuurcriticus Charles Sainte-Beuve. Hij schreef in 1837 over de schrijver Alfred de Vigny: "Et Vigny, plus secret, comme en sa tour d'ivoire, avant midi rentrait" ('en Vigny trok zich voor de middag stilletjes terug als in zijn ivoren toren').

De woordcombinatie turris eburnea (in de Statenvertaling: "elpenbenen toren") komt overigens al voor in het Oude Testament, in Hooglied 7:5. Daar is het echter beeldspraak voor een mooie, sterke en rechte hals. Ook in de moderne literatuur kwam ivoren toren tot in de 19e eeuw nog voor als symbool van reinheid en kracht.

Niet alleen het hierboven aangehaalde citaat van Sainte-Beuve is van invloed geweest op het ontstaan van de negatievere betekenis van ivoren toren. Ook Ivory Tower, de titel van een niet-voltooide roman van Henry James, postuum verschenen in 1917, heeft de betekenis beïnvloed. Tegenwoordig duidt ivoren toren in veel talen op wereldvreemdheid, op iemand die zich hooghartig of onverschillig voor anderen afzondert.