Is ‘Dat is mijn fiets’ een goede zin?
‘Dat is mijn fiets’ is juist. Je kunt in zo’n zin met dat naar een fiets verwijzen, ook al is fiets een de-woord.
Fiets is een de-woord. Je spreekt daarom van de fiets, deze fiets en die fiets. Toch gebruik je soms dit en dat als je het over een fiets of een ander de-woord hebt, namelijk als je iets of iemand wilt introduceren, presenteren of identificeren. Dat kan in zinnen als:
- Dit is nou mijn nieuwe fiets.
- Dat is mijn oude, trouwe fiets.
- Zie je die mevrouw daar vooraan op de foto? Dat is nou mijn moeder.
- Pas op met je commentaar, want dit is wel mijn moeder, hè.
Bijzonder gebruik van dit/dat
Dit, dat, deze en die zijn aanwijzende voornaamwoorden. Je gebruikt dit en dat meestal om naar het-woorden te verwijzen. Met deze en die verwijs je naar de-woorden. Bijvoorbeeld:
- Zie je het huis op de hoek? Dat heb ik net gekocht. (dat verwijst naar het huis op de hoek)
- De nieuwe fiets staat daar. Die heb ik net gekocht. (die verwijst naar de nieuwe fiets)
Maar in de zin ‘Dat is mijn fiets’ is dat op een andere manier gebruikt: het heeft een soort algemeen verwijzende functie. Je verwijst eigenlijk niet naar een specifiek wóórd, zoals fiets, maar naar een ding in de werkelijkheid dat je op dat moment wilt introduceren, presenteren of identificeren – en dat dan toevallig een fiets is. Dat het woord fiets een de-woord is, doet er dan niet toe.
Als je dat of dit op deze manier gebruikt, past het zich dus niet aan aan het woordgeslacht van datgene waar je naar verwijst. Je gebruikt in zo’n geval altijd een zin met een naamwoordelijk gezegde, dus met een koppelwerkwoord (zoals zijn).
Ook in vraagzinnen worden dit en dat vaak op deze bijzondere manier gebruikt:
- Wie is dat? – Dat is mijn nieuwe vriend.
- Wat is dit? – Dit is een tekst van Isabel.
- Wie zijn dat? – Dat zijn mijn nieuwe collega’s.
- Wat zijn dit? – Dit zijn mijn boeken.
Zoals je ziet kan het ook om iets meervoudigs gaan, zoals collega’s of boeken.
Nieuwe of extra informatie: het
Ook het persoonlijk voornaamwoord het kan op deze manier naar de-woorden verwijzen. Als iets net geïntroduceerd is en je geeft er vervolgens extra informatie over, kun je (naast dit of dat) ook wel het gebruiken:
- Daar loopt mijn buurman weer voorbij. Het blijft toch een vreemde kerel.
- Wat is dat voor een film? – Het is een heel spannende krimi.
- Ik heb gisteren de beste werken van Vermeer gezien. Het waren heel mooie schilderijen.
Het, dit en dat als schijnwerpers
Aan mensen die Nederlands leren, zou je het zo kunnen uitleggen: de woorden dit, dat en het zijn in dit soort zinnen een soort schijnwerpertjes. Ze belichten iets of iemand voor de eerste keer en werpen licht op eventuele extra informatie, of ze presenteren iets als een presentator: ‘Tada! Dit/Dat/Het is …’ Als je er zo’n schijnwerper of presentator bij kunt fantaseren, is het vaak niet goed om met andere verwijswoorden (hij, zij/ze, die) te verwijzen:
- Wat is dat? – Dat is een vuurtoren. (niet: ‘Die is een vuurtoren’)
- Wat zijn dat? – Het zijn druiven. (niet: ‘Ze zijn druiven’)
- Ik liep net langs de garage om de hoek. Dat schijnt onze nieuwe werkplek te worden. (meestal niet: ‘Die schijnt …’)
- Is dat nou je nieuwe auto? Het lijkt wel een Mercedes! (meestal niet: ‘Hij lijkt …’)
Wat al deze voorbeelden met elkaar gemeen hebben, is dat het zinnen met een naamwoordelijk gezegde zijn, dus met een koppelwerkwoord zoals zijn, schijnen of lijken. Dat koppelwerkwoord wordt altijd gecombineerd met een zelfstandig naamwoord, zoals vuurtoren, druiven, werkplek of Mercedes.
Op het tabblad ‘Achtergrond’ lees je wanneer je in vergelijkbare zinnen toch met andere voornaamwoorden (hij, zij/ze en die) kunt of moet verwijzen.
Blij met deze uitleg?
Met een donatie van € 5 steun je Onze Taal. Bedankt!
Verwijzing naar personen: hij/zij/ze óók mogelijk
Verwijs je naar personen, dan is in zulke zinnen een persoonlijk voornaamwoord meestal ook mogelijk:
- Dit is nou mijn beste vriend.
- Hij is nou mijn beste vriend.
- Het is de dochter van mijn oom.
- Ze is de dochter van mijn oom.
Het verschil tussen de zinnen met hij/zij/ze en zinnen met het/dit/dat is heel subtiel en moeilijk te omschrijven. Als je alleen de identiteit van iemand bekendmaakt, is dit/dat/het gebruikelijker. Als je die persoon verder wilt omschrijven, ligt hij/zij/ze wat meer voor de hand.
Geen zelfstandig naamwoord en/of lidwoord: dit/dat/het niet mogelijk
Soms is de verwijzing met het, dit of dat helemaal niet mogelijk. Als er geen zelfstandig naamwoord op volgt, maar een bijvoeglijk naamwoord, kun je alléén met een voornaamwoord verwijzen dat past het woordgeslacht, zoals hij, zij/ze of die.
- Daar loopt mijn buurman. Het is vreemd. (niet goed)
- Daar loopt mijn buurman. Hij is vreemd.
- Daar loopt mijn buurman. Het is een vreemde kerel.
- Wat is dat voor een film? – Het is heel spannend! (niet goed)
- Wat is dat voor een film? – Hij is heel spannend!
- Wat is dat voor een film? – Het is de spannendste die ik ooit gezien heb! (‘de spannendste’ is hier zelfstandig gebruikt; je kunt ‘film’ erachter denken)
Dat is omdat je met vreemd en heel spannend een eigenschap benoemt, in plaats van dat je iets of iemand identificeert. De schijnwerpertjes het, dit en dat zijn alleen bedoeld om ‘zelfstandigheden’ (dingen of mensen) te presenteren, niet om een eigenschap te benoemen.
Daarom is een verwijzing met dit, dat en het ook niet mogelijk als er een zelfstandig naamwoord op volgt waar géén bepalend woord (zoals een lidwoord, aanwijzend voornaamwoord of bezittelijk voornaamwoord) voor staat. Er wordt dan niet iets of iemand geïntroduceerd, maar er wordt een eigenschap genoemd.
- Ken je haar? Dat is dokter. (niet goed)
- Ken je haar? Zij is dokter.
- Ik heb mijn nieuwe buurman net ontmoet. Het is Belg. (niet goed)
- Ik heb mijn nieuwe buurman net ontmoet. Hij is Belg.
Dokter en Belg verwijzen zijn eigenlijk een soort kwalificaties: ‘dokter van beroep’, ‘Belgisch’. Met een bepalend woord ervoor kan de verwijzing met dit, dat of het wel:
- Ken je haar? Dat is mijn dokter.
- Ik heb mijn nieuwe buurman net ontmoet. Het is een Belg.
Blij met deze uitleg?
Met een donatie van € 5 steun je Onze Taal. Bedankt!